NISPA-dag 2022 Verslaving voorbij, van molecuul tot maatschappij

woensdag 14 september, De Vereeniging, Nijmegen

09.00     Ontvangst en registratie

09.30     Opening - Concertzaal
                Boukje Dijkstra, dagvoorzitter, directeur NISPA
                Marjan Verschuure en Indira Tendolkar, NISPA bestuursvoorzitter en afdelingshoofd Psychiatrie                                        Radboudumc

09.45     Plenaire lezing - Concertzaal
                Wim van den Brink, Emiritus hoogleraar Verslaving

10.15     Speedpresentaties - Concertzaal

• GHB tolerantie en onthouding, wat kunnen we leren van ratten? 
  Casper Wolf – promovendus
• De relatie tussen HIV en middelengebruik 
  Elise Meeder – psychiater i.o, promovenda
• Staging and profiling: naar gepersonaliseerde zorg 
  Ruud Rutten – CEO Tactus, promovendus
• Opioïden op recept: wie zijn de gebruikers?
  Arno Kalkman – apotheker, promovendus
• Behandeling van Hepatitis C in de verslavingszorg
  Daan von den Hoff – arts, promovendus
• Optimaliseren van de CRA behandeling: het effect van aanvullende training op adherence, alliantie en behandelresultaat 
  Anneleen Kraan – KP-psycholoog, promovenda
• Herstelkapitaal bij mensen met triple diagnostiek
  Esther Pars – promovenda
• Palliatief beleid: implementeerbaar in de verslavingszorg?
  Jojanneke Briek – verpleegkundig specialist

11.15     Pauze

11.45     Symposium 1. Somatiek - Concertzaal

• Pijn / farmacologie
  Marcel Bouvy (Utrecht)
• Interne geneeskunde en verslaving
  André van der Ven (Radboudumc)
• De vele gezichten van thiaminedeficiëntie
  Klaas Arts (VvGI)

11:45     Symposium 2. Co-morbiditeit - Kleine zaal (boven)

• Kunnen voorgeschreven cannabinoiden cannabis vervangen?
  Albert Batalla (UMC Utrecht)
• Epidemiologie en behandelmogelijkheden bij stemmingsstoornissen en verslaving
  Geert Dom (Universiteit van Antwerpen)
• Het meten van cognitieve stoornissen in de verslavingszorg 
  Roy Kessels (RU, VvGI)

12.45     Lunch

13.45     Symposium 3. Herstel -  Kleine zaal (boven)

• Wat maakt religie en zingeving tot een beschermende factor bij verslaving – of niet?
  Hanneke Schaap (Vrije universiteit Amsterdam)
• De nadruk op het sociale netwerk in het bio-psycho-sociaal model van middelengebruik
  Maartje Luijten (RU)
• Ervaringsdeskundig perspectief op herstel 
  Ricardo Borges Goncalves en Pieter Poppinghaus (IrisZorg)

13.45     Symposium 4. Ontwikkelingen in de verslavingszorg - Concertzaal

• Van verslavingsgerichte EMDR naar GBH naar LVB
  Wiebren Markus (Iriszorg), Harmen Beurmanjer (N-K) en Joanneke van der Nagel (Tactus)

14.45     Posterpresentaties

15.15     Pauze

15.45     Oratie Arnt Schellekens - Concertzaal

16.45     Borrel

17.45     Afsluiting

Abstracts

Plenaire lezing

Bridging the Gap: Wetenschap en Toekomst Verslavingszorg

Prof. dr. Wim van den Brink

Symposium Somatiek

Pijn en farmacologie

Prof. dr. Marcel Bouvy (Utrecht)

In de afgelopen 25 jaar is het gebruik van opioïden op voorschrift in Nederland sterk gestegen. Dit heeft geleid tot een toename van problematisch opioïdgebruik. Gebruik van opioiden gaat gepaard lichamelijke bijwerkingen, zoals obstipatie en ileus (darmafsluiting), risico op overdosering, tolerantie, dosis escalatie en verslaving.  In de Verenigde State heeft het toenemend opioid gebruik geleid tot een grote toename van opioid-gerelateerde sterfte.

Het Nederlandse TaPtOE project beoogd de omvang van dit probleem in nNederland in kaart te brengen en een bijdrage te leveren aan de preventie van opioid-gerelateerde problematiek. In deze lezing zal de hoofd-onderzoeker van dit project, Prof. Dr. Marcel Bouvy, een overzicht geven van de belangrijkste bevindingen in dit project tot nu toe en tevens een toekomstperspectief voor de aanpak van opioid-gerelateerde problematiek in Nederland.

Interne geneeskunde en verslaving

Prof. dr. André van der Ven (Radboudumc)

Verslaving kan tot infectiologische problemen leiden, met name virale infecties zoals HIV, hepatitis B en C en bacteriële infecties zoals abcessen en sepsis. De verwekkers van deze bacteriële infecties zijn niet altijd typisch. Deze infecties zijn te wijten aan het gebruik van niet-steriele naalden. Onbehandeld zijn deze infecties levensbedreigend maar gelukkig is er goede therapie beschikbaar. Het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen kan tevens verhoogd zijn bij seks voor geld.

Ook lopen verslaafde mensen risico op verschillende niet-infectiologische complicaties zoals emfyseem, hersen- en hartinfarcten, tandproblemen, neusperforaties, voedingsdeficiënties. Veel van deze aandoeningen maken een langdurige behandeling noodzakelijk waarbij zich compliance problemen kunnen voordoen. Bij behandeling dient men ook op te passen voor geneesmiddel interacties, die soms levensbedreigend kunnen zijn. Verslavingsartsen kunnen een belangrijke rol spelen in de management van deze complicaties omdat de toegang tot ‘internistische’ zorg soms moeilijk kan zijn.

De vele gezichten van thiaminedefiëntie

Drs. Klaas Arts (VvGI)

Een gebrek aan vitamine B1, ofwel thiamine, kan bij vele vormen van ondervoeding en bij vele maag-darmaandoeningen optreden, zelfs bij baby’s en kinderen. In rijke westerse landen wordt thiaminedeficiëntie echter vooral bij alcoholisten gezien. In de acute fase treedt dan het ernstige neuropsychiatrische ziektebeeld van de Wernicke-encefalopathie op. Deze ziekte verloopt in vele gevallen echter atypisch en daarom wordt de diagnose in een ruime meerderheid van de gevallen gemist en de effecten ervan toegeschreven aan ethanol-neurotoxiciteit, de giftige effecten van alcohol op het brein. Dit leidt tot een miskenning van het belang en de ernst van thiaminedeficiënties en tot een overschatting van de giftige effecten van alcohol. In deze voordracht wordt geprobeerd om de balans te herstellen. Ik zal de belangrijkste reststoornissen van thiaminedeficiëntie beschrijven en laten zien hoe en waarom deze stoornissen lange tijd ten onrechte aan de schadelijke effecten van alcohol zijn toegeschreven.

Symposium Co-morbiditeit

Kunnen voorgeschreven cannabinoiden cannabis vervangen?

Dr. Albert Batalla (UMC Utrecht)

In de afgelopen jaren hebben wetswijzigingen in verschillende landen het voorschrijven van medicinale cannabis mogelijk gemaakt, als gevolg van een toenemende publieke vraag. De medische indicaties en de toegang tot medicinale cannabis zijn echter nog heel beperkt. Voorschrijvers worden geconfronteerd met verschillende uitdagingen in de vorm van barrières en dilemma's, vaak gerelateerd aan stigma, gebrek aan informatie en training. Als gevolg hiervan zijn er veel mensen die (illegale) cannabis blijven gebruiken vanwege verschillende medische problemen, waaronder psychiatrische aandoeningen. In deze sessie zullen we de meest voorkomende controverses over het voorschrijven van cannabis schetsen, in het bijzonder bij mensen met psychiatrische klachten. De ethische overwegingen, baten-risicoanalyse, en de beperkingen van de huidige kennis zullen aan bod komen, samen met potentiële oplossingen om antwoord te geven aan de sterke vraag van patiënten en families.

Epidemiologie en behandelingsmogelijkheden bij stemmingsstoornissen en verslaving

Prof. dr. Geert Dom (Universiteit van Antwerpen, België)

Stemmingsstoornisssen vormen een van de meest voorkomende psychiatrische aandoeningen binnen de algemene bevolking en kennen een relatief hoge co-morbiditeit met stoornissen in het gebruik van middelen. Patienten die met deze multi-problematiek te kampen hebben kennen vaak een moeilijker herstel en behandelverloop dan patiënten met een enkele stoornis. Naast de epidemiologie zal in deze bijdrage gefocust worden op de onderliggende verklaringsmodellen en nieuwe inzichten in de behandelmogelijkheden.

Het meten van cognitieve stoornissen in de verslavingszorg

Prof. dr. Roy Kessels (Radboud Universiteit en Vincent van Gogh)

Bij mensen die excessief middelen gebruiken of misbruiken, zoals alcohol en drugs, kan er sprake zijn van cognitieve klachten en stoornissen. Vaak is er echter ook sprake van meervoudige problematiek, waarin niet enkel (veronderstelde) hersenschade als gevolg van middelenmisbruik een verklarende rol speelt, maar ook andere factoren zoals de verslaving zelf, comorbide psychopathologie, somatische comorbiditeit, of een verminderde prestatievaliditeit. In deze presentatie zal ik mij richten op het in kaart brengen van cognitieve problematiek in de verslavingszorg, met aandacht voor het onderscheid tussen cognitieve klachten en de beperkte en uitgebreide neurocognitieve stoornis. Ik zal ingaan op het gebruik van cognitieve screeningsinstrumenten (zoals de Montreal Cognitive Assessment; MoCA) en de meerwaarde van een uitgebreider neuropsychologisch onderzoek (NPO) in de praktijk bespreken. Hoewel mijn eigen onderzoek zich met name richt op alcoholgerelateerde neurocognitieve stoornissen, zal ik ook (kort) stilstaan bij de gevolgen van andere drugs.

Symposium Herstel

Wat maakt religie en zingeving tot een beschermende factor bij verslaving - of niet?

Prof. dr. Hanneke Schaap (Vrije Universiteit Amsterdam)

Uit de wetenschappelijke literatuur blijkt dat religie en zingeving over het algemeen samenhangen met minder problemen in alcohol- en drugsgebruik, een beschermende factor kunnen vormen voor verslaving en van belang zijn voor behandeling en herstel. In deze lezing staan verklarende mechanismen centraal, op basis van empirische evidentie. Waarom kunnen religie en zingeving een gezondheidsbevorderende rol vervullen? En, minstens zo belangrijk: wanneer en waarom vervullen zij een belemmerende rol en wat betekent dat voor de zorg? Vanuit een ecologisch-existentiële visie doordenken we implicaties voor diagnostiek en behandeling.

De nadruk op het sociale netwerk in het bio-psycho-sociaal model van middelengebruik

Dr. Maartje Luijten (Radboud Universiteit)

Verslaving en middelengebruik wordt veelal verklaart vanuit het bio-psycho-sociale model. In de afgelopen decennia is veel aandacht uitgegaan naar de biologische verklaringen. De sociale kant van verslaving en middelengebruik lijkt onderbelicht. In deze presentatie ga ik in op de relevantie van het sociale netwerk. Tegelijkertijd moeten we zorgen voor een betere integratie van zowel biologische, psychologische en sociale factoren bij het verklaren van middelengebruik en verslaving en presenteer ik een innovatie onderzoeksmethode die dit mogelijk maakt.

Ervaringsdeskundige perspectief op herstel

Ricardo Borges Goncalves en Pieter Poppinghaus (Iriszorg)

Symposium Ontwikkelingen in de verslavingszorg

Van verslavingsgerichte EMDR naar GHB en LVB

Dr. Wiebren Markus (Iriszorg), dr. Harmen Beurmanjer (N-K) en dr. Joanneke van der Nagel (Tactus).

Binnen het NISPA wordt waar mogelijk samengewerkt op thema's. Vaak in de vorm van gezamenlijke onderzoeksprojecten, maar ook door expertise en resultaten van onderzoek die is opgedaan bij een NISPA instelling te gebruiken voor de verdere ontwikkeling van behandelprogramma's, nieuwe onderzoeksinitiatieven en een bredere interpretatie van onderzoeksresultaten. In dit symposium geven we een globale indruk van drie thema's waarop we elkaar versterken: EMDR, GHB en passende zorg bij LVB.

IrisZorg is al langer actief bezig met het thema verslavingsgerichte EMDR. Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende gebeurtenis (trauma). Er zijn ook aanwijzingen dat dit wellicht effectief kan zijn om de trek naar middelen en de kans op terugval te verkleinen. Novadic-Kentron heeft zich de afgelopen jaren onder andere gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met een stoornis in het gebruik van GHB, van een effectieve detoxificatiebehandeling tot terugvalmanagement. Bij Tactus vindt veel onderzoek plaats naar passende zorg bij cliënten met een LVB. Er wordt besproken waarom en hoe technologie daarbij een rol kan spelen. Enkele onderzoeken -o.a. naar de ontwikkeling van VR- worden uitgelicht. 

Deze onderzoekslijnen lijken op zichzelf staande thema's te bevatten. In dit symposium wordt een korte inhoudelijke toelichting gegeven op de genoemde thema's en studies en laten we zien hoe op deze thema's wordt samengewerkt en we elkaar versterken